Bài giảng cách xác định số oxi hóa trong hợp chất hữu cơ - Hóa Học 10

Bài giảng cách xác định số oxi hóa trong hợp chất hữu cơ - Hóa Học 10 Trong hóa học vô cơ, việc xác định số oxi hóa của các nguyên tố khá đơ...

Bài giảng cách xác định số oxi hóa trong hợp chất hữu cơ - Hóa Học 10

Trong hóa học vô cơ, việc xác định số oxi hóa của các nguyên tố khá đơn giản nhờ quy tắc “hóa trị cổ điển”. Tuy nhiên, khi chuyển sang hóa học hữu cơ, việc xác định số oxi hóa của cacbon (C) trở nên khó hơn, do các nguyên tử C thường liên kết với chính nó hoặc với các phi kim khác như H, O, N, Cl...

Vậy: Làm sao để xác định đúng số oxi hóa của C trong các hợp chất hữu cơ?

Bài học này sẽ giúp bạn nắm vững quy tắc xác định – ứng dụng trong phản ứng oxi hóa – khử hữu cơ (rất quan trọng trong thi THPT Quốc gia).

I. Nguyên tắc chung xác định số oxi hóa trong hợp chất hữu cơ.

Bước 1: Áp dụng quy tắc tổng số oxi hóa bằng 0

Tổng số oxi hóa của các nguyên tử trong một phân tử trung hòa bằng 0, với ion thì bằng điện tích ion.

Bước 2: Dùng quy ước độ âm điện để xác định số oxi hóa của C

Trong liên kết giữa C với nguyên tố điện âm hơn, C mang số oxi hóa dương.
Trong liên kết giữa C với nguyên tố điện dương hơn (H), C mang số oxi hóa âm.
Liên kết C–C: Không tính vì không có chênh lệch độ âm điện.

Bước 3: Số oxi hóa của một nguyên tử cacbon = Tổng số oxi hóa do các liên kết gây ra

Liên kết:C – H; → C đóng vai trò khử;Góp phần vào số oxi hóa C là –1
Liên kết: C – C; → C đóng vai trò :không tính; Góp phần vào số oxi hóa C là 0
Liên kết: C – O, C=O, C – Cl; → C đóng vai trò:C bị oxi hóa; Góp phần vào số oxi hóa C là +1 (mỗi liên kết đơn)
Liên kết: C=O (liên kết đôi O); → C đóng vai trò:C bị oxi hóa mạnh; Góp phần vào số oxi hóa C là +2

II. Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1: CH₄ (metan)

C liên kết với 4 H → mỗi H có độ âm điện thấp hơn → mỗi liên kết C–H: C là -1

Vậy: Số oxi hóa C = -1 × 4 = -4

Ví dụ 2: CH₃Cl

C–H (3 liên kết): -1 × 3 = -3

C–Cl: Cl điện âm hơn → C +1

→ Số oxi hóa C = -3 + 1 = -2

Ví dụ 3: HCHO (formaldehyde)

C–H (2 liên kết): -1 × 2 = -2

C=O (1 liên kết đôi): +2

→ Số oxi hóa C = -2 + 2 = 0

Ví dụ 4: CH₃COOH (axit axetic)

C₁ (CH₃): 3H (-1 × 3) + 1C (liên kết C–C = 0) → C₁ = -3

C₂ (COOH): C=O → +2, C–OH → +1 → C₂ = +3

Từ đó có thể so sánh được mức oxi hóa của các nguyên tử C khác nhau trong phân tử hữu cơ.

Ví dụ 5: C₂H₅OH (etanol)

C₁ (CH₃): 3H (–3) + 1C (–) → S.O.X = -3

C₂ (CH₂OH): 2H (–2) + 1C (–) + 1O (C–O → +1) → S.O.X = -1

→ Số oxi hóa C₁ = –3, C₂ = –1

Ví dụ 6: C₆H₁₂O₆ (glucose)

Glucose gồm 6 nguyên tử C – mỗi C có môi trường khác nhau, ta xác định từng nguyên tử C nếu cần, đặc biệt khi phân tích quá trình oxi hóa (ví dụ: glucose → CO₂ trong hô hấp).

→ Trung bình số oxi hóa C = 0 (do toàn phân tử trung hòa, nhiều liên kết bù trừ)

Ví dụ 7: Phản ứng oxi hóa – khử hữu cơ

Oxi hóa etanol → Acid acetic CH3COOH:

CH3CH2OH → CH3COOH

C rượu (–1) → C axit (+3)

→ Tăng số oxi hóa → C bị oxi hóa

→ Đây là phản ứng oxi hóa hữu cơ, ứng dụng trong trao đổi chất, sinh học, công nghiệp thực phẩm

III. Bài tập ôn luyện (CÓ ĐÁP ÁN)

Bài 1. Xác định số oxi hóa của C trong các chất sau:

a) CH₄ b) CH₃Br c) CH₃OH d) HCOOH

Đáp án:

a) –4 b) –2 c) –2 d) +2

Bài 2. Trong phân tử CH₃COCH₃ (axeton), số oxi hóa các nguyên tử C là?

Đáp án:

CH₃ (x2): C = –3

C=O: C = +2

Bài 3. Dạng bài luyện thi THPT QG:

Trong phản ứng sau, số oxi hóa của cacbon thay đổi như thế nào?

CH3CH2OH (O2) → CH3COOH

Đáp án:

C rượu: –1 → C axit: +3 → Tăng 4 đơn vị oxi hóa → bị oxi hóa

VI. Kết luận

Việc xác định đúng số oxi hóa của nguyên tử trong hợp chất hữu cơ là nền tảng quan trọng để:

Hiểu bản chất phản ứng oxi hóa – khử hữu cơ
Giải thích chuyển hóa năng lượng trong sinh học (ví dụ: hô hấp)
Làm tốt các dạng bài tập trọng tâm trong kiểm tra – học kỳ – thi tốt nghiệp THPT

Xem thêm:

Bài tập phản ứng oxi hóa khử - Hóa học 10 chân trời sáng tạo.

Lý thuyết: Số oxi hóa - Cách xác định số oxi hóa của nguyên tử các nguyên tố.

Cách xác định số oxi hóa trong hợp chất hữu cơ.

Lý thuyết: Hóa 10 - Phản ứng oxi hóa khử - Cân Bằng Phản Ứng Oxi Hóa Khử Theo Phương Pháp Thăng Bằng Electron.

Cách cân bằng phản ứng oxi hóa khử trong hợp chất hữu cơ.

Hướng dẫn cân bằng phản ứng oxi hóa khử nhanh và chính xác.

Ôn tập chương 4 Phản ứng oxi hóa khử.

Bài tập chương 4 Phản ứng oxi hóa khử.

Bài tập Phản ứng oxi hóa khử.

Hóa 10 Chương 4 Phản ứng oxi hóa khử.

Hóa học 10 Chân trời sáng tạo.