Xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử và hợp chất theo chu kỳ và nhóm

Xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử và hợp chất theo chu kỳ và nhóm 1. Mở đầu Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học không chỉ g...

Xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử và hợp chất theo chu kỳ và nhóm

1. Mở đầu

Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học không chỉ giúp ta phân loại nguyên tố mà còn thể hiện xu hướng biến đổi tuần hoàn về tính chất vật lí, hóa học của chúng. Những biến đổi này liên quan chặt chẽ đến cấu hình electron nguyên tử, từ đó ảnh hưởng đến tính chất của hợp chất mà các nguyên tố tạo thành. Hiểu được quy luật này, chúng ta có thể dự đoán tính chất nguyên tố lạ và giải thích nhiều hiện tượng trong hóa học cũng như trong đời sống.

2. Xu hướng biến đổi trong một chu kỳ - Xu hướng biến đổi tính chất của nguyên tử và hợp chất trong một chu kỳ.

Trong một chu kỳ (từ trái sang phải), số hiệu nguyên tử Z tăng dần, kéo theo sự thay đổi của các tính chất:

2.1. Bán kính nguyên tử

Giảm dần từ trái sang phải.

Nguyên nhân: Khi Z tăng, điện tích hạt nhân lớn hơn, lực hút proton–electron mạnh hơn, kéo electron lại gần nhân hơn.

Ví dụ:

Bán kính Na (186 pm) > Mg (160 pm) > Al (143 pm) > Si (118 pm) > Cl (99 pm).

2.2. Năng lượng ion hóa (IE)

Tăng dần từ trái sang phải.

Nguyên nhân: electron càng bị hút chặt, khó tách ra.

Ví dụ:

IE₁ của Na = 496 kJ/mol < Mg = 738 < Al = 578 < P = 1012 < Cl = 1251.

2.3. Độ âm điện (EN)

Tăng dần từ trái sang phải.

Phi kim thường có độ âm điện lớn hơn kim loại.

Ví dụ:

Na (0,9) < Mg (1,2) < Si (1,9) < Cl (3,0).

2.4. Tính kim loại và phi kim

Tính kim loại giảm dần, tính phi kim tăng dần.

Ví dụ:

Chu kỳ 3: Na, Mg (kim loại mạnh) → Al (kim loại yếu) → Si (á kim) → P, S, Cl (phi kim điển hình).

2.5. Tính chất của hợp chất

Oxit và hiđroxit:

Kim loại → oxit bazơ (Na₂O, MgO).
Á kim → oxit lưỡng tính (Al₂O₃, SiO₂).
Phi kim → oxit axit (SO₂, P₂O₅, Cl₂O₇).

Ví dụ:

Na₂O + H₂O → 2NaOH (bazơ mạnh).
SO₂ + H₂O → H₂SO₃ (axit yếu).

3. Xu hướng biến đổi trong một nhóm - Xu hướng biến đổi tính chất của nguyên tử và hợp chất theo nhóm.

Trong một nhóm (từ trên xuống dưới), số lớp electron tăng, dẫn đến sự thay đổi khác:

3.1. Bán kính nguyên tử

Tăng dần từ trên xuống dưới.

Nguyên nhân: có thêm lớp electron mới → kích thước lớn hơn.

Ví dụ (nhóm IA - kim loại kiềm): Li (152 pm) < Na (186 pm) < K (231 pm) < Cs (262 pm).

3.2. Năng lượng ion hóa

Giảm dần từ trên xuống dưới.

Nguyên nhân: electron lớp ngoài cùng ở xa nhân → dễ tách hơn.

Ví dụ:

IE₁: Li (520 kJ/mol) > Na (496) > K (419).

3.3. Độ âm điện

Giảm dần từ trên xuống dưới.

Ví dụ: Nhóm VIIA - Halogen: F (3,98) > Cl (3,16) > Br (2,96) > I (2,66).

3.4. Tính kim loại – phi kim

Nhóm kim loại (IA, IIA): tính kim loại tăng dần từ trên xuống.

Nhóm phi kim (VIA, VIIA): tính phi kim giảm dần từ trên xuống.

Ví dụ:

Nhóm Halogen: F có tính phi kim mạnh nhất, I yếu hơn.
Nhóm Kiềm: Li < Na < K < Rb < Cs về độ hoạt động hóa học.

3.5. Tính chất của hợp chất

Oxit và hiđroxit của kim loại: tính bazơ tăng dần.

Li₂O < Na₂O < K₂O.

Oxit và axit của phi kim: tính axit giảm dần.

HClO₄ (axit mạnh) > HBrO₄ > HIO₄ (yếu hơn).

4. Ứng dụng thực tiễn

Giúp dự đoán tính chất hóa học của nguyên tố mới chưa nghiên cứu trực tiếp.

Giải thích vì sao kim loại kiềm dưới nhóm hoạt động mạnh hơn kim loại trên nhóm (K, Rb, Cs phản ứng mạnh hơn Li).

Giải thích sự đa dạng của hợp chất oxit (từ bazơ → lưỡng tính → axit).

Hỗ trợ trong nghiên cứu vật liệu, hóa học vô cơ, hóa học môi trường.

5. Kết luận

Xu hướng biến đổi tính chất nguyên tử và hợp chất theo chu kỳ và nhóm là minh chứng rõ ràng cho định luật tuần hoàn. Khi đi theo chiều chu kỳ, tính kim loại giảm dần, phi kim tăng dần; còn khi đi theo nhóm, bán kính tăng, năng lượng ion hóa giảm, tính kim loại tăng (với kim loại) và tính phi kim giảm (với phi kim). Những quy luật này là cơ sở quan trọng để giải thích bản chất hóa học của nguyên tố, đồng thời dự đoán tính chất của các chất chưa biết.

Xem thêm chuyên đề về Bảng Tuần Hoàn Các Nguyên Tố Hóa Học:

Bài 5: Cấu tạo bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

Bài tập tìm tên hai nguyên tố trong bảng tuần hoàn hóa học.

Sự biến đổi tuần hoàn tính chất của các nguyên tố hóa học.

Phương pháp sắp xếp các nguyên tố theo tính kim loại tăng dần - Hóa 10.

Các loại hợp chất của nguyên tố hóa học.

Nêu tính chất của một nguyên tố trong bảng tuần hoàn | Xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử.

Bài tập trắc nghiệm bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

Bài tập tự luận cấu tạo bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

Bài tập tự luận xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử - Hóa Học 10 Chân trời sáng tạo.

Bài tập trắc nghiệm xu hướng biến đổi một số tính chất của nguyên tử - Hóa Học 10 Chân trời sáng tạo.

Ôn tập lý thuyết trọng tâm bài 7 định luật tuần hoàn – Ý nghĩa của bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.