Sơ lược lịch sử phát triển của hóa học phức chất Hóa học phức chất là một lĩnh vực quan trọng của hóa học vô cơ, nghiên cứu về các hợp chất...
Sơ lược lịch sử phát triển của hóa học phức chất
Hóa học phức chất là một lĩnh vực quan trọng của hóa học vô cơ, nghiên cứu về các hợp chất phối trí. Lịch sử của nó là một hành trình dài và hấp dẫn, từ những quan sát đầu tiên về màu sắc cho đến các lý thuyết hiện đại, định hình nên nhiều ngành khoa học và công nghệ ngày nay.
I. Giai đoạn Tiền Lý Thuyết (Thế kỷ 18 - giữa thế kỷ 19)
Mặc dù phức chất đã được con người biết đến và sử dụng từ rất lâu (ví dụ, màu xanh phổ - Prussian Blue, một phức chất của sắt, được phát hiện vào năm 1704), nhưng phải đến thế kỷ 18, các nhà khoa học mới bắt đầu nghiên cứu sâu hơn.
Sự ra đời của "muối kép":
- Các nhà hóa học đã quan sát thấy nhiều hợp chất kim loại có thể kết hợp với các phân tử khác để tạo thành một hợp chất mới, với các tính chất khác biệt. Những hợp chất này ban đầu được gọi là "muối kép". Ví dụ: dung dịch muối Coban(II) kết hợp với amoniac tạo thành các hợp chất có màu sắc khác nhau, như màu vàng, đỏ, tím.
Thuyết Axit-Bazơ:
- Với sự phát triển của thuyết axit-bazơ, người ta đã nhận thấy sự tương tác giữa kim loại và các phân tử như ammonia NH3. Tuy nhiên, các nhà hóa học thời bấy giờ vẫn chưa có một khuôn khổ lý thuyết vững chắc để giải thích cấu trúc và liên kết trong các hợp chất này.
II. Giai Đoạn Thuyết Werner (Cuối thế kỷ 19)
Đây là giai đoạn cách mạng, đánh dấu sự ra đời của hóa học phức chất hiện đại.
Alfred Werner (1866-1919): Nhà hóa học người Thụy Sĩ Alfred Werner đã đề xuất một học thuyết mang tính đột phá. Ông cho rằng trong các phức chất, ion kim loại trung tâm có hai loại hóa trị:
- Hóa trị chính (hóa trị ion): Tương ứng với trạng thái oxi hóa của kim loại, giúp trung hòa điện tích của cầu ngoại.
- Hóa trị phụ (hóa trị phối trí): Tương ứng với số phối tử liên kết trực tiếp với kim loại, quyết định dạng hình học của phức chất.
Giải thích cấu trúc bát diện:
- Dựa trên học thuyết của mình, Werner đã giải thích thành công cấu trúc bát diện của phức chất Coban(III) với amoniac và clorua. Ông đã chứng minh rằng các ion clorua có thể tồn tại ở cả cầu nội và cầu ngoại, và chỉ những ion ở cầu ngoại mới có thể dễ dàng phản ứng với bạc nitrat để tạo kết tủa.
Đồng phân lập thể:
- Werner đã dự đoán và tổng hợp thành công các đồng phân lập thể của phức chất, cung cấp bằng chứng thực nghiệm mạnh mẽ cho học thuyết của ông. Nhờ công trình này, ông đã được trao giải Nobel Hóa học vào năm 1913.
III. Giai Đoạn Hóa Học Lượng Tử (Từ giữa thế kỷ 20 trở đi)
Sau học thuyết Werner, các nhà khoa học đã áp dụng cơ học lượng tử để giải thích chi tiết hơn về bản chất liên kết trong phức chất.
Lý thuyết trường tinh thể (Crystal Field Theory - CFT):
- Lý thuyết này được đề xuất vào những năm 1930, xem xét sự tương tác tĩnh điện giữa các phối tử và các orbital d của ion kim loại trung tâm. CFT giải thích thành công màu sắc và tính từ của các phức chất, dựa trên sự tách mức năng lượng của các orbital d.
Lý thuyết orbital phân tử (Molecular Orbital Theory - MOT):
- Đây là một lý thuyết phức tạp và toàn diện hơn, giải thích liên kết cộng hóa trị giữa kim loại và phối tử bằng cách kết hợp các orbital nguyên tử của chúng để tạo ra các orbital phân tử mới. MOT cung cấp một bức tranh chi tiết hơn về sự phân bố electron và độ bền của các phức chất.
Sự phát triển của quang phổ học:
- Các kỹ thuật quang phổ như quang phổ UV-Vis, phổ hồng ngoại, phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) đã trở thành những công cụ mạnh mẽ để nghiên cứu cấu trúc và tính chất của phức chất.
IV. Vai trò trong Hóa Học Hiện Đại
Từ những lý thuyết nền tảng, hóa học phức chất đã phát triển mạnh mẽ và trở thành một lĩnh vực đa ngành. Nó không chỉ cung cấp nền tảng cho sự hiểu biết về hóa học kim loại chuyển tiếp mà còn có ứng dụng rộng rãi trong:
- Sinh học: Nghiên cứu các phức chất sinh học như hemoglobin và diệp lục.
- Xúc tác: Phát triển các chất xúc tác hiệu quả cho các phản ứng hóa học công nghiệp.
- Y học: Tổng hợp các loại thuốc mới như cisplatin.
- Vật liệu: Chế tạo các vật liệu mới có tính chất từ tính, quang học, và điện tử đặc biệt.
Lịch sử của hóa học phức chất là một minh chứng cho sự tiến bộ của khoa học, từ những quan sát đơn giản đến các lý thuyết phức tạp, liên tục mở ra những khám phá và ứng dụng mới cho đến ngày nay.
Xem thêm chuyên đề về: Dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất.
Lý thuyết bài 19: Đại cương về kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất | Hóa học 12 Chân trời sáng tạo.
Lý thuyết bài 20: Sơ lược về phức chất và sự hình thành phức chất của ion kim loại chuyển tiếp trong dung dịch. (phức chất và sự hình thành phức chất trong dung dịch).
Hóa 12 Chương 8 Sơ lược về dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất.
Hóa học 12 Chân trời sáng tạo.
Luyện thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia môn Hóa Học.
COMMENTS