Cấu hình Electron và các tính chất cơ bản của 9 kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất

Cấu hình Electron và các tính chất cơ bản của 9 kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất Dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất , còn được gọi là chu kỳ...

Cấu hình Electron và các tính chất cơ bản của 9 kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất

Dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất, còn được gọi là chu kỳ 4 hoặc dãy 3d, bao gồm 10 nguyên tố từ Scandi (Sc) đến Kẽm (Zn). Đây là một nhóm nguyên tố đặc biệt, thể hiện nhiều tính chất độc đáo do sự hiện diện của các electron trên orbital d chưa bão hòa. Chuyên đề này sẽ đi sâu vào cấu hình electron và các tính chất cơ bản của 9 kim loại đầu tiên trong dãy này, ngoại trừ kẽm.

1. Cấu hình Electron của dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất

Đặc điểm cốt lõi của các kim loại chuyển tiếp là các electron hóa trị không chỉ nằm ở orbital lớp ngoài cùng (4s) mà còn ở orbital lớp gần ngoài cùng (3d). Cấu hình electron của chúng tuân theo nguyên lý Aufbau nhưng có một số ngoại lệ quan trọng.

• Scandi (Sc): [Ar]3d14s2
• Titan (Ti): [Ar]3d24s2
• Vanadi (V): [Ar]3d34s2
• Crom (Cr): [Ar]3d54s1(Ngoại lệ: do cấu hình nửa bão hòa 3d5 bền hơn 3d4 4s2)
• Mangan (Mn): [Ar]3d54s2
• Sắt (Fe): [Ar]3d64s2
• Coban (Co): [Ar]3d74s2
• Niken (Ni): [Ar]3d84s2
• Đồng (Cu): [Ar]3d104s1(Ngoại lệ: do cấu hình bão hòa 3d10 bền hơn 3d9 4s2)

- Sự chênh lệch năng lượng nhỏ giữa các orbital 3d và 4s là nguyên nhân chính dẫn đến sự đa dạng trong các tính chất của chúng, đặc biệt là trạng thái oxi hóa và khả năng tạo phức chất vượt trội so với các kim loại nhóm chính.

2. Các Tính Chất Cơ Bản của kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất

a) Tính chất vật lý

Các kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất thường có những tính chất vật lý tương tự nhau, nhưng cũng có sự biến đổi đáng chú ý.

- Nhiệt độ nóng chảy và sôi cao: 

• Các kim loại này có điểm nóng chảy và sôi cao hơn nhiều so với kim loại nhóm chính (kim loại kiềm và kiềm thổ) cùng chu kỳ. Điều này là do liên kết kim loại mạnh mẽ, được hình thành từ cả electron 4s và 3d.

- Độ cứng và khối lượng riêng lớn: 

• Phần lớn các kim loại trong dãy 3d là những kim loại nặng và cứng, có khả năng chống chịu tốt. Crom là một ví dụ nổi bật với độ cứng rất cao.

- Tính dẫn điện và dẫn nhiệt tốt: 

• Mặc dù không tốt bằng bạc hoặc đồng, các kim loại này vẫn có khả năng dẫn điện và dẫn nhiệt hiệu quả, do có các electron tự do trong cấu trúc tinh thể.

b) Tính chất hóa học của dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất

Tính chất hóa học của các kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất đa dạng và phức tạp hơn nhiều so với kim loại nhóm chính.

- Đa dạng Trạng thái Oxi hóa: 

• Đây là đặc điểm nổi bật nhất. Hầu hết các kim loại này có thể tồn tại ở nhiều trạng thái oxi hóa dương khác nhau.
• Ví dụ: Mangan có thể có các trạng thái oxi hóa từ +2 đến +7. Sắt có trạng thái +2 và +3 phổ biến. Sự đa dạng này là do các electron 3d có thể dễ dàng tham gia vào các phản ứng hóa học.

- Khả năng Tạo Phức chất: 

• Các ion kim loại chuyển tiếp có các orbital 3d trống hoặc chưa bão hòa, hoạt động như những axit Lewis mạnh, có thể liên kết với các phân tử hoặc ion (phối tử) mang cặp electron không liên kết để tạo thành phức chất. Các phức chất này có cấu trúc hình học đa dạng và độ bền cao.

- Màu Sắc Đặc trưng: 

• Hầu hết các hợp chất của kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất đều có màu sắc rực rỡ. Màu sắc này được tạo ra do sự chuyển dời electron giữa các orbital 3d có mức năng lượng khác nhau khi hấp thụ ánh sáng khả kiến.
• Ví dụ: Dung dịch chứa ion Cu2+ có màu xanh lam, Fe3+ có màu vàng nâu.

- Tính thuận từ: 

• Nhiều ion kim loại chuyển tiếp có các electron độc thân trong orbital 3d, làm cho chúng có tính thuận từ. Số lượng electron độc thân càng nhiều, tính thuận từ càng mạnh.

3. Ví dụ Cụ thể

Sắt (Fe): 

• Là kim loại quan trọng nhất trong dãy, được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp luyện thép. Sắt có trạng thái oxi hóa +2 và +3. Ion Fe2+ có màu xanh lục nhạt, trong khi Fe 3+ có màu vàng nâu.

Đồng (Cu): 

• Là kim loại dẫn điện và dẫn nhiệt tốt, được dùng trong dây dẫn điện. Đồng có trạng thái oxi hóa +1 và +2. Ion Cu 2+ có màu xanh lam đặc trưng.

Niken (Ni):

• Được sử dụng để chế tạo hợp kim, đặc biệt là thép không gỉ. Niken có trạng thái oxi hóa +2 phổ biến, tạo ra phức chất có màu xanh lá cây.

Crom (Cr):

• Nổi tiếng với khả năng chống ăn mòn và độ cứng cao. Crom có nhiều trạng thái oxi hóa, từ +2 đến +6, tạo ra các hợp chất có màu sắc rất đa dạng. Ion Cr 3+ có màu xanh lá cây hoặc tím.

Titan (Ti):

• Được mệnh danh là "kim loại của tương lai" nhờ tỉ lệ độ bền trên trọng lượng cao và khả năng chống ăn mòn vượt trội. Titan có trạng thái oxi hóa +4 phổ biến.

Kết luận

Tóm lại, cấu hình electron với orbital d chưa bão hòa là yếu tố cốt lõi tạo nên sự khác biệt và vai trò quan trọng của các kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất. Những tính chất vật lý như độ cứng, khối lượng riêng và nhiệt độ nóng chảy cao, cùng với các tính chất hóa học đặc trưng như đa dạng trạng thái oxi hóa, khả năng tạo phức chất và màu sắc, đã biến chúng thành những nguyên tố không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực. Từ công nghiệp luyện kim, chế tạo vật liệu, đến hóa phân tích và sinh học, các kim loại này tiếp tục là nền tảng cho sự phát triển của khoa học và công nghệ. Sự hiểu biết về cấu hình electron và các tính chất cơ bản của chúng chính là chìa khóa để khai thác tối đa tiềm năng của chúng trong các ứng dụng thực tế.

Xem thêm chuyên đề về: Dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất.

Lý thuyết bài 19: Đại cương về kim loại chuyển tiếp dãy thứ nhất | Hóa học 12 Chân trời sáng tạo.

Lý thuyết bài 20: Sơ lược về phức chất và sự hình thành phức chất của ion kim loại chuyển tiếp trong dung dịch. (phức chất và sự hình thành phức chất trong dung dịch).

Hóa 12 Chương 8 Sơ lược về dãy kim loại chuyển tiếp thứ nhất và phức chất.

Hóa học 12 Chân trời sáng tạo.

Luyện thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia môn Hóa Học.