Chuyên đề công thức phân tử của hợp chất hữu cơ - Hóa học 11 Chương trình mới

Chuyên đề công thức phân tử của hợp chất hữu cơ - Hóa học 11 Chương trình mới Trong đời sống hàng ngày, chúng ta tiếp xúc với vô số sản phẩm...

Chuyên đề công thức phân tử của hợp chất hữu cơ - Hóa học 11 Chương trình mới

Trong đời sống hàng ngày, chúng ta tiếp xúc với vô số sản phẩm như xà phòng, rượu, dầu ăn, nhựa, thuốc, nước hoa... Tất cả đều được tạo thành từ các hợp chất hữu cơ – những hợp chất có thành phần chính là nguyên tố carbon. Nhưng làm thế nào để biết mỗi chất có bao nhiêu nguyên tử carbon, hydrogen hay oxy? Làm sao để xác định công thức đúng cho một hợp chất hữu cơ?

Công thức phân tử hợp chất hữu cơ Hóa học lớp 11 – một phần kiến thức quan trọng trong chương trình Hóa học trung học phổ thông, sẽ giúp ta hiểu và viết đúng công thức hóa học của các chất hữu cơ, từ đó nắm bắt cấu trúc và tính chất của chúng.

I. Công thức phân tử (CTPT)

1. Khái niệm

- Công thức phân tử cho biết thành phần nguyên tố và số lượng nguyên tử của mỗi nguyên tố trong phân tử.

Ví dụ: khí propane có công thức phân tử là C3H8; khí butane có công thức phân tử là C4H10;…

CTPT của ethanol là C₂H₆O → mỗi phân tử có 2 nguyên tử carbon, 6 hydro, 1 oxy.

2. Cách biểu diễn công thức phân tử hợp chất hữu cơ

- Công thức tổng quát (CTTQ): Cho biết nguyên tố có trong phân tử hợp chất hữu cơ.

Ví dụ: Hợp chất hữu cơ có 3 nguyên tố C, H, O có CTTQ là CxHyOz.

- Công thức đơn giản nhất (CTĐGN): cho biết tỉ lệ tối giản số nguyên tử của các loại nguyên tố trong phân tử hợp chất hữu cơ.

Ví dụ 1: Hợp chất có CTPT là C2H4O2 → Công thức đơn giản nhất là CH2O.

Một chất có công thức phân tử hợp chất hữu cơ đơn giản là CH₂O, nhưng khối lượng phân tử thực tế là 180, nên CTPT là C₆H₁₂O₆ (gấp 6 lần → đường glucose).

II. Lập công thức phân tử hợp chất hữu cơ

1) Xác định phân tử khối bằng phương pháp phổ khối lượng

Tổng quát:

M (+E/10−100eV) → M+ + e

Trong đó: Mảnh ion [M+] được gọi là mảnh ion phân tử.

Hợp chất đơn giản: mảnh có giá trị m/z lớn nhất ứng với mảnh ion phân tử [M+] và có giá trị bằng phân tử khối (M) của chất nghiên cứu.

Ví dụ: Phổ khối khối lượng của ethanol (C2H6O) có peak ion phân tử [C2H6O+] có giá trị m/z = 46 →M (C2H4O) = 46.

2) Lập công thức phân tử hợp chất hữu cơ

Hợp chất hữu cơ X có công thức CxHyOzNt có:

Bước 2: Biến đổi tỉ lệ trên thành tỉ lệ của các số nguyên đơn giản nhất.

Bước 3: Đặt CTPT = (CTĐGN)n

→ n.MCTĐGN = MX → n → CTPT của hợp chất hữu cơ.

III. Ứng dụng và ý nghĩa của công thức phân tử

Giúp xác định tên gọi, công thức cấu tạo, từ đó suy ra tính chất vật lý, hóa học của chất.

Là bước đầu quan trọng trong tổng hợp chất hữu cơ mới, nghiên cứu dược phẩm, chất tạo hương, polyme, v.v.

Ví dụ thực tế:

Trong sản xuất sơn, người ta xác định CTPT của dung môi hữu cơ để chọn loại bay hơi nhanh hay chậm.

Trong ngành thực phẩm, CTPT giúp phân biệt đường glucose (C₆H₁₂O₆) với chất thay thế như sorbitol (C₆H₁₄O₆).

IV. Kết luận

Công thức phân tử của hợp chất hữu cơ là nền tảng để chúng ta hiểu sâu về cấu trúc và tính chất của các chất trong tự nhiên và đời sống.

Việc nắm vững cách xác định công thức phân tử không chỉ giúp học tốt môn Hóa học, mà còn rất cần thiết trong các ngành nghề sau này như: hóa dược, nông nghiệp, thực phẩm, mỹ phẩm, môi trường và nghiên cứu khoa học.